Koester gelijkenissen en biedt ruimte aan verschillen*
Interculturele palliatieve zorg bestaat niet als een afzonderlijk soort zorg. Zoals elke kwaliteitsvolle zorg in de palliatieve fase is het in de eerste plaats een cliënt- en vraaggerichte zorg, maar dan in een context van diversiteit. Het gaat om ‘brede’ zorg gericht op levenskwaliteit op vlak van lichamelijk en mentaal welbevinden, wonen en sociaal leven. Het doel is de cliënt een maximale levenskwaliteit te bieden zonder verlies van regie over het eigen leven.
(*Dit artikel werd gepubliceerd in Peiler, jg. 1, nr. 2. Ik wens daarbij met klem afstand te nemen van de prent van huiscartoonist Kamagurka, die de redactie zonder overleg met mij bij het artikel plaatste. Ik vind de cartoon beledigend t.a.v. moslims en zeer cultuur-ON-sensitief, en ik zou zoiets nooit doen. Heel spijtig.)
Blijven we trouw aan deze principes in een context van diversiteit, dan wordt vanzelf een cultuursensitieve houding ontwikkeld. Een vraaggerichte zorg zal ook hier aansluiten bij wensen die voortkomen uit levensbeschouwing, leefstijl en cultuur. In dit artikel selecteer ik 10 tips om cultuursensitiviteit te versterken.
TIPS VOOR MEDEWERKERS
1. Zie de persoon, niet de cultuur
Het dagelijks leven van palliatieve patiënten met migratie-achtergrond en hun familie is zeer verscheiden en beantwoordt vaak niet aan de gangbare stereotypen. Wie de ander oprecht vanuit interesse benadert, zal een persoon ontdekken en geen ‘cultuur’.
2. Ga in gesprek, communicatie is de kern
Zoals bij alle palliatieve patiënten is in gesprek gaan en blijven communiceren van groot belang. Wees proactief en vraag zelf naar wensen omtrent maaltijden, religie en omgangsvormen. Maak hierover ook duidelijke afspraken. Je open en oprechte interesse creëert veiligheid en vertrouwen. Daardoor zullen taalproblemen geleidelijk afnemen. Vertrouwen brengt mensen ertoe manieren te zoeken om verstaanbaar te zijn voor mekaar.
3. Bied ruimte aan rituelen, gewoontes en eigen handelen van familie
Nabestaanden hebben, los van culturele verschillen, vergelijkbare behoeftes en wensen. Ze delen dezelfde emoties en universele behoefte om de eigen rituelen van het stervensproces vorm te geven. Van zorgverleners vragen zij inlevingsvermogen, begrip en respect. Enige kennis van de culturele achtergrond kan zinvol zijn, maar wie er teveel op vertrouwt, komt soms bedrogen uit. Aandacht voor wat patiënt en familie aangeven is essentiëler.
4. Wees je bewust van eigen waarden en normen
Sommige vragen van cliënten botsen met de eigen normen en waarden. Op zo’n moment is het belangrijk om niets uit de weg te gaan en de eigen beelden ter discussie te stellen. Een cultuursensitieve houding betekent dat we de ander proberen begrijpen, ook als we het niet met elkaar eens zijn.
5. Laat het management weten welke ondersteuning je nodig hebt
Als medewerker wil je (allochtone) patiënten en hun familie veiligheid bieden, een goed contact onderhouden, tijd nemen en mensen stimuleren tot praten over moeilijke onderwerpen. Ondersteuning vanuit het management is hierbij nodig. Wanneer je duidelijk aangeeft welke drempels je ervaart in het huidige systeem, wordt het makkelijker om hier iets aan te doen.
TIPS VOOR HET BELEID
6. Bekijk welke aanpassingen nodig en mogelijk zijn en biedt ruimte voor niet-alledaagse gebeurtenissen
Vanuit een visie op ‘zorg op maat’ streef je er vooral naar tegemoet te komen aan wensen en behoeften van patiënt en familie, ongeacht of die voortkomen uit religieuze of culturele verschillen, of een andere oorsprong kennen. Soms stuit je daarbij op grenzen van de instelling. Als management kan je zoeken naar mogelijkheden om grenzen aan te passen of een alternatief te bieden.
7. Schep voorwaarden die medewerkers ondersteunen
Het is cruciaal dat medewerkers ondersteund worden in hun inspanningen. Dit kan met teamoverleg, themabijeenkomsten, VTO, concrete werkinstrumenten, het faciliteren van tolken, … Voorts is het van belang mogelijkheden te bieden tot zelfreflectie, inter- en supervisie.
8. Streef naar culturele mix in het personeelsbestand
Met diversiteit in haar team vindt de organisatie makkelijker creatieve en flexibele oplossingen en verhoogt ze haar herkenbaarheid voor cliënten. Dit betekent niet dat de allochtone medewerker ingeschakeld wordt voor de zorg aan de allochtone patiënt. Noch de cliënt, noch de medewerker waarderen dat altijd. Een ‘instrumentele’ benadering van diversiteit kan contraproductief zijn.
9. Maak werk van interculturalisering
Om te vermijden dat cultuursensitieve medewerkers uitgeput raken of dat veranderingen de kwetsbaarheid van een tijdelijk project niet ontgroeien, is inbedding en borging nodig. Maak cultuursensitieve zorg een vast onderdeel van het beleid. Zorg voor een aanspreekpunt en vervul een voorbeeldfunctie. Als leidinggevenden het belang van cultuursensitieve zorg actief uitdragen, zullen medewerkers extra inspanningen doen.
10. Niet bang zijn, gewoon beginnen
Goed beschouwd zou interculturele palliatieve zorg niet moeten bestaan, maar op dit moment is het wel degelijk belangrijk voor zorgorganisaties om ‘oog en oor’ te ontwikkelen voor culturele diversiteit. Teveel patiënten met migratie-achtergrond vinden nog geen toegang tot gepaste zorg. We mogen ons dus niet laten afremmen door onzekerheid. Wanneer actie in de praktijk samen gaat met beleidswerk, komt er een dynamiek op gang die wel degelijk tot duurzame verandering leidt.